سیستم ترمز، بی‌تردید مهم‌ترین رکن ایمنی هر خودرو به شمار می‌رود. توانایی وسیله نقلیه برای توقف به موقع، به‌طور مستقیم با امنیت راننده و سرنشینان در ارتباط است. این مکانیزم فنی، نیروی هیدرولیک را به اصطکاک تبدیل کرده و فرآیند توقف را مدیریت می‌کند. یکی از اجزای کلیدی و مرکزی در این سیستم، کالیپر ترمز است. در این مقاله، به صورت تخصصی بررسی می‌کنیم که کالیپر ترمز چیست، از چه اجزایی تشکیل شده، انواع آن (شناور و ثابت) چه تفاوت‌هایی با هم دارند و مهم‌ترین نشانه‌های خرابی آن کدامند.
بیشتر بخوانید : علت زود تمام شدن لنت ترمز | ۶ علت رایج که نمیدانید
کالیپر ترمز چیست؟
کالیپر ترمز قطعه‌ای در سیستم ترمز دیسکی است که مانند یک گیره عمل می‌کند و وظیفه فشردن لنت‌ها به دیسک ترمز را بر عهده دارد تا اصطکاک لازم برای کاهش سرعت یا توقف خودرو ایجاد شود. وقتی راننده پدال ترمز را فشار می‌دهد، فشار هیدرولیک باعث حرکت پیستون‌های داخل کالیپر شده و لنت‌ها با دیسک در تماس قرار می‌گیرند.
اجزای کالیپر ترمز
- بدنه کالیپر (Caliper Body): محفظه‌ای سخت (معمولاً از آلومینیوم یا فولاد) که پیستون‌ها، لنت‌ها و سیال ترمز را در خود جای می‌دهد.
- پیستون‌ها (Pistons): قطعات متحرکی که فشار روغن ترمز را به لنت‌ها منتقل کرده و آن‌ها را به سمت دیسک هل می‌دهند.
- لنت‌های ترمز (Brake Pads): قطعات مصرفی که مستقیماً با دیسک ترمز تماس پیدا کرده و نیروی لازم برای توقف را ایجاد می‌کنند. لنت ترمز یکی از مهم‌ترین اجزای سیستم ترمز است.
- روغن ترمز (Brake Fluid): سیالی که نیروی واردشده بر پدال ترمز را به پیستون‌های کالیپر منتقل می‌کند.
- پین‌های راهنما و بوش‌ها (Guide Pins): در کالیپرهای شناور، این پین‌ها امکان حرکت روان کل مجموعه کالیپر را برای اعمال نیروی یکنواخت فراهم می‌کنند.
- پیچ هواگیری (Bleeder Screw): پیچی کوچک که برای خارج کردن هوای واردشده به سیستم هیدرولیک به کار می‌رود.
- واشرها و آب‌بندی‌ها: حلقه‌ها و قطعاتی که مانع نشت روغن ترمز به بیرون و ورود آلودگی به سیستم می‌شوند.
بیشتر بخوانید : علت خالی کردن پدال؛ دلایل، نشانه‌ها و راهکارهای مؤثر
انواع کالیپر ترمز و تفاوت آن‌ها
به طور کلی، کالیپرهای ترمز دیسکی به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند: کالیپر شناور (Floating Caliper) و کالیپر ثابت (Fixed Caliper). اگرچه هردوی این‌ها وظیفه فشردن لنت‌ها به دیسک را بر عهده دارند، اما ساختار مکانیکی، نحوه عملکرد، هزینه و سطح کارایی آن‌ها تفاوت اساسی با یکدیگر دارد.
| ویژگی | کالیپر شناور (Floating/Sliding) | کالیپر ثابت (Fixed) |
| ساختار و عملکرد | پیستون‌ها فقط در یک سمت (معمولاً سمت داخلی) قرار دارند. کل بدنه کالیپر روی پین‌های راهنما حرکت (شناور) می‌کند تا لنت بیرونی را به دیسک بفشارد. | بدنه کالیپر ثابت است و حرکت نمی‌کند. پیستون‌ها در هر دو سمت (داخلی و خارجی) دیسک قرار دارند و لنت‌ها را از دو طرف به دیسک می‌فشارند. |
| مزایا | ۱. ساختار ساده ۲. هزینه تولید بسیار پایین‌تر ۳. وزن سبک‌تر | ۱. توزیع نیروی کاملاً یکنواخت (به دلیل وجود پیستون در دو طرف) ۲. سایش یکنواخت لنت‌ها ۳. احساس پدال ترمز بسیار محکم و دقیق ۴. عملکرد و پایداری بالا در ترمزگیری‌های شدید |
| معایب | ۱. احتمال سایش نامتوازن لنت (در صورت گیر کردن یا زنگ‌زدگی پین‌های راهنما) ۲. احساس پدال ترمز نرم‌تر و با دقت کمتر | ۱. ساختار پیچیده (تعداد پیستون و واشرهای آب‌بندی بیشتر) ۲. هزینه تولید بسیار بالاتر ۳. وزن سنگین‌تر |
| کاربرد رایج | اکثریت قریب به اتفاق خودروهای استاندارد، اقتصادی و خانوادگی (مانند پراید، سمند، پژو ۴۰۵ و پارس، و اکثر خودروهای شهری) | خودروهای اسپرت، لوکس و مسابقه‌ای (مانند لکسوس، پورشه، ب‌ام‌و سری M) و خودروهای سنگین که نیاز به قدرت توقف بالا دارند. |
نشانه‌های خرابی کالیپر ترمز
- کشیده شدن خودرو به یک سمت: بارزترین نشانه؛ هنگام ترمزگیری، خودرو به سمتی که کالیپر آن گیر کرده، منحرف می‌شود.
- داغ شدن بیش از حد یک چرخ و بوی سوختگی: نشان‌دهنده گیر کردن پیستون و اصطکاک دائمی لنت با دیسک است.
- شنیدن صداهای غیرعادی: شنیدن صدای جیغ، سوت یا تق تق از ناحیه چرخ، به‌خصوص هنگام ترمزگیری.
- نشت روغن ترمز: مشاهده مایع ترمز در اطراف کالیپر یا زیر چرخ، که نشانه خرابی آب‌بندی پیستون است.
- سایش ناهموار لنت ترمز: اگر لنت‌های یک چرخ به‌طور نامساوی فرسوده شده باشند.
- تغییر حس پدال ترمز: احساس نرم یا اسفنجی شدن (به دلیل نشت روغن یا هوا) یا سفت شدن غیرعادی پدال.
- روشن شدن چراغ‌های هشدار ترمز یا ABS: نشان‌دهنده افت فشار در سیستم (به دلیل نشت روغن) یا تشخیص مشکل توسط کامپیوتر خودرو است.
بیشتر بخوانید : علت دود کردن لنت ترمز چیست و چگونه از آن جلوگیری کنیم؟
زمان تعویض کالیپر ترمز
زمان تعویض کالیپر ترمز بستگی به علائم خرابی دارد، اما به طور کلی در خودروهای مدرن هر ۱۰۰,۰۰۰ مایل (حدود ۱۶۰,۰۰۰ کیلومتر) یا ۱۰ سال یک‌بار نیاز به بازرسی دارد. علائم خرابی شامل نرم یا سفت شدن بیش از حد پدال ترمز، شنیدن صداهای غیرعادی هنگام ترمزگیری، روشن شدن چراغ ترمز یا ABS، نشت روغن ترمز در اطراف چرخ‌ها یا زیر خودرو، و انحراف خودرو هنگام ترمز گرفتن است.
نتیجه گیری
در این مقاله به صورت تخصصی به این سوال پاسخ دادیم که کالیپر ترمز چیست و چگونه به عنوان گیره اصلی سیستم ترمز، فشار هیدرولیک را به اصطکاک تبدیل می‌کند. ما تفاوت‌های فنی، مزایا و معایب دو نوع اصلی، یعنی کالیپر شناور (رایج در خودروهای اقتصادی و شهری) و کالیپر ثابت (مورد استفاده در خودروهای رده بالا و اسپرت)، را بررسی کردیم.
اگرچه کالیپر یک قطعه با عمر طولانی است، اما شناخت علائم خرابی آن، مانند کشیده شدن خودرو هنگام ترمزگیری، نشت روغن ترمز، یا سایش نامتوازن لنت‌ها، برای ایمنی خودرو ضروری است. نادیده گرفتن این نشانه‌ها می‌تواند خطرآفرین باشد. در نهایت، توصیه فنی کلیدی این است که در صورت تایید خرابی، کالیپرها باید همیشه به صورت جفتی روی یک محور (چپ و راست) تعویض شوند تا از عملکرد متوازن و ایمن ترمز اطمینان حاصل شود.