مواد اصطکاکی مورد استفاده در تولید لنت ترمز، همواره نیازمند ویژگیهایی هستند که بتوانند عملکرد پایدار، مقاوم و ایمن را در شرایط مختلف رانندگی تضمین کنند. یکی از موادی که برای سالها در صنعت لنتسازی رایج بود، آزبست است. این ماده بهدلیل مقاومت بالا در برابر حرارت و سایش، قابلیت شکلپذیری مناسب و هزینهی تولید پایین، توجه بسیاری از تولیدکنندگان را به خود جلب کرد. با این حال، بررسیهای انجامشده در دهههای اخیر نشان دادند که استفاده از آزبست در برخی کاربردها میتواند منجر به آزاد شدن ذراتی در محیط شود که از دیدگاه ایمنی و بهداشت صنعتی مورد نگرانی قرار گرفتهاند.
بهدنبال این یافتهها، بسیاری از کشورها تصمیم گرفتند بهصورت تدریجی مصرف آزبست را در محصولات صنعتی کاهش داده یا ممنوع کنند. در همین راستا، تولیدکنندگان نیز بهسمت استفاده از مواد جایگزین از جمله الیاف شیشه، الیاف آرامید، سرامیک و ترکیبات گیاهی حرکت کردند که عملکردی مشابه آزبست داشته اما ایمنی بالاتری دارند.
این مقاله با رویکردی آموزشی، به بررسی سابقه استفاده از آزبست در لنت ترمز، دلایل کنار گذاشتن آن، پیامدهای احتمالی استفاده از لنتهای آزبستدار و جایگزینهای فعلی میپردازد؛ تا مصرفکنندگان، تعمیرکاران و فروشندگان بتوانند با آگاهی بیشتر نسبت به انتخاب و استفاده از لنت ترمز تصمیم بگیرند.
بیشتر بخوانید : علت داغ شدن لنت | دلایل، راهکارها و پیشگیری (آپدیت ۱۴۰۴)
آزبست چیست؟
آزبست نام گروهی از مواد معدنی طبیعی است که بهصورت الیاف بسیار نازک و مقاوم در برابر حرارت، مواد شیمیایی و سایش یافت میشود. این الیاف دارای ساختار بلوری خاصی هستند که موجب شده از دیرباز در صنایع مختلف کاربرد داشته باشند. آزبستها بهطور طبیعی در محیط زیست وجود دارند و بهسادگی به صورت الیاف نرم استخراج میشوند. در گذشته، این ماده به دلیل ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاصش در صنایع ساختوساز، خودروسازی، کشتیسازی و حتی منسوجات مقاوم به حرارت استفاده گستردهای داشت. در صنعت خودرو، بهویژه در تولید لنت ترمز، آزبست به عنوان مادهای ایدهآل برای افزایش دوام و مقاومت در برابر حرارت بهکار میرفت.
با وجود تمام این ویژگیها، مشخص شد که ذرات آزاد شده از آزبست در هنگام سایش یا تخریب، میتوانند وارد مجاری تنفسی شده و در طولانیمدت مشکلات جدی برای سلامتی ایجاد کنند. این ذرات بهدلیل اندازه کوچک و قابلیت ماندگاری در ریه، موجب التهاب و آسیب تدریجی بافتهای تنفسی میشوند. به همین دلیل، اگرچه آزبست در گذشته بسیار پرکاربرد بوده، اما امروزه بهعنوان مادهای خطرناک شناخته میشود. در نتیجه، آگاهی از ماهیت و کاربردهای آزبست، نخستین گام در درک دلایل محدود شدن استفاده از آن در صنعت لنت ترمز است.
ویژگیهای آزبست در لنت ترمز
آزبست به دلیل ساختار الیافی و مقاومت حرارتی بالا، در گذشته یکی از رایجترین مواد مورد استفاده در تولید لنت ترمز بود. این ماده نهتنها قابلیت تحمل دماهای بالا را داشت، بلکه از نظر اقتصادی نیز مقرونبهصرفه بود. الیاف آزبست خاصیتی داشتند که بهخوبی میتوانستند گرمای ناشی از اصطکاک را جذب و بهآرامی منتشر کنند، بدون اینکه دچار تغییر شکل یا سوختگی شوند. همین ویژگی، آن را برای استفاده در لنت ترمز وسایل نقلیه سنگین، صنعتی و حتی خودروهای سواری ایدهآل میکرد.
از دیگر مزایای آزبست میتوان به مقاومت در برابر سایش، پایداری شیمیایی و چسبندگی مناسب با دیگر مواد اصطکاکی اشاره کرد. بهواسطه این ویژگیها، لنتهای دارای آزبست طول عمر بالاتری داشتند و کمتر دچار تغییر عملکرد در شرایط رانندگی سخت میشدند. همچنین، تولید این نوع لنتها به دلیل روشهای ساده فرآوری آزبست، برای تولیدکنندگان آسانتر و اقتصادیتر بود.
با این حال، در کنار این مزایا، ریسکهای بهداشتی جدی مرتبط با استفاده از آزبست بهتدریج مشخص شد. سایش طبیعی لنت در هنگام ترمزگیری، موجب آزاد شدن ذرات آزبست در هوا میشد که در محیطهای بسته مانند تعمیرگاهها یا خیابانهای پرتردد میتوانستند تهدیدی برای سلامت افراد باشند. بنابراین، اگرچه ویژگیهای فنی آزبست چشمگیر بود، اما هزینههای بهداشتی و زیستمحیطی آن موجب شد که صنعت خودروسازی بهدنبال جایگزینهای ایمنتر برود.
خطرات بهداشتی ناشی از آزبست در لنت ترمز
استفاده از آزبست در لنت ترمز با خطرات جدی برای سلامت انسان همراه است، بهویژه برای افرادی که در معرض مستقیم گرد و غبار حاصل از سایش یا تعویض این نوع لنتها قرار دارند. آزبست دارای الیاف بسیار ریز و مقاومی است که میتوانند در هنگام ترمزگیری، تعویض لنت یا حتی جابهجایی قطعات، وارد هوا شده و بهراحتی تنفس شوند. این الیاف پس از ورود به ریه، بهسختی توسط بدن دفع شده و در طول زمان موجب التهاب، زخم شدن بافتها و در نهایت ایجاد بیماریهای تنفسی میشوند.
بیشتر بخوانید : علت دو پداله شدن لنت ترمز؛ دلایل و پیشگیری (آپدیت ۱۴۰۴)
خطرات بهداشتی آزبست، اغلب در اثر تماس مداوم و بلندمدت بروز میکنند. برخی بیماریهای شناختهشده ناشی از مواجهه با آزبست شامل فیبروز ریوی (آزبستوز)، سرطانهای ریوی و نوعی سرطان خاص پرده جنب بهنام مزوتلیوما هستند. این بیماریها معمولاً بدون علائم اولیه آشکار ظاهر شده و در مراحل پیشرفته قابل شناسایی میشوند.
افراد در معرض خطر شامل مکانیکها، کارکنان تعمیرگاهها، رانندگان وسایل نقلیه سنگین و حتی ساکنین مناطق پرترافیک هستند که در معرض گرد و غبار ترمز قرار دارند. بر همین اساس، کشورهای توسعهیافته مقررات سختگیرانهای برای حذف آزبست از لنتها تدوین کردهاند. این مقررات نهتنها بهمنظور محافظت از کارکنان، بلکه برای حفظ سلامت عمومی جامعه نیز وضع شدهاند.
دلایل ممنوعیت استفاده از آزبست در لنت
ممنوعیت استفاده از آزبست در لنتهای ترمز نتیجه مجموعهای از مطالعات علمی، تجربیات پزشکی و اقدامات قانونی در سطح جهانی است. اولین و مهمترین دلیل، خطرات جدی بهداشتی ناشی از استنشاق ذرات آزبست است. این ذرات بهدلیل اندازه بسیار کوچک و خاصیت مقاومشان، بهراحتی وارد سیستم تنفسی میشوند و در ریهها باقی میمانند. بررسیها نشان داده که حتی مقادیر کم آزبست نیز در مواجهه طولانیمدت، میتواند منجر به بروز بیماریهای کشندهای مانند مزوتلیوما و سرطان ریه شود. دلیل دیگر، گسترش آگاهی عمومی و افزایش فشار نهادهای بهداشتی و زیستمحیطی برای حذف مواد خطرناک از چرخه تولید و مصرف است. با رشد تکنولوژی، مواد جایگزینی با عملکرد مشابه اما بدون ریسک بهداشتی معرفی شدند که زمینه را برای حذف آزبست فراهم کردند. همچنین، هزینههای درمانی و اجتماعی ناشی از بیماریهای مرتبط با آزبست برای دولتها و شرکتهای بیمهگر بسیار بالا بود که این موضوع نیز نقش مؤثری در وضع قوانین محدودکننده ایفا کرد.
جایگزینهای آزبست در لنت ترمز
با ممنوعیت جهانی استفاده از آزبست در محصولات خودرویی، صنعت لنتسازی بهسمت توسعه و بهکارگیری جایگزینهای ایمنتر و با عملکرد مشابه حرکت کرده است. این جایگزینها بهگونهای طراحی شدهاند که علاوهبر حفظ قابلیت مقاومت در برابر حرارت و سایش، خطرات بهداشتی نیز نداشته باشند.
یکی از اصلیترین جایگزینها، لنتهای نیمهفلزی هستند که شامل ترکیبی از فلزات نرم، مواد اصطکاکی و روانکنندههای جامد میباشند. این نوع لنتها مقاومت خوبی در برابر حرارت دارند و برای وسایل نقلیه سنگین گزینه مناسبی محسوب میشوند. نوع دیگر، لنتهای سرامیکی هستند که از ترکیب الیاف سرامیکی، پرکنندههای معدنی و چسبهای مقاوم ساخته شدهاند. این لنتها علاوهبر عملکرد پایدار، گرد و غبار کمتری تولید میکنند و عمر طولانیتری دارند.
بیشتر بخوانید : زمان تعویض لنت ترمز + نکات نگهداری، انواع و بهترین برند لنت
همچنین، لنتهای آلی غیرآزبستی (NAO) که از ترکیبات گیاهی، الیاف آرامید، کربن و سایر افزودنیهای ایمن ساخته میشوند، گزینهای محبوب برای خودروهای سواری هستند. این نوع لنتها صدای کمتری تولید کرده و نسبت به انواع فلزی نرمتر عمل میکنند.
برندهای داخلی بسیاری از جمله جهانلنت و اسپارتکس، امروزه لنتهایی با ترکیبات بدون آزبست تولید میکنند که از نظر کیفیت و ایمنی با نمونههای خارجی رقابت میکنند. با انتخاب آگاهانه چنین محصولاتی، میتوان ضمن حفظ عملکرد ترمز، سلامت فردی و عمومی را نیز تضمین کرد.
بر همین اساس، بسیاری از کشورها از دهه ۹۰ میلادی به بعد، استفاده از آزبست را در محصولات خودرویی، از جمله لنت ترمز، بهطور کامل ممنوع کردهاند. در حال حاضر، تولید لنت ترمز با ترکیبات بدون آزبست به یک استاندارد در صنعت خودروسازی تبدیل شده و رعایت آن برای حفظ سلامت عمومی ضروری است.
نتیجه گیری
آزبست، مادهای معدنی با ویژگیهای مقاومتی بالا بود که در لنتهای ترمز استفاده میشد، اما بهدلیل خطرات بهداشتی ناشی از استنشاق ذرات آن، جایگزینهای ایمنتری مانند لنتهای سرامیکی و نیمهفلزی جایگزین آن شدهاند که با انتخاب آنها از بین برندهای معتبر مانند جهان لنت و اسپارتکس کیفیت لنت شما تضمین میشود.
سوالات متداول
چرا استفاده از آزبست در لنت ترمز ممنوع شده است؟
زیرا آزبست دارای الیاف ریز و مقاومی است که هنگام سایش وارد هوا شده و پس از استنشاق وارد ریهها میشود. این ذرات بهدلیل ماندگاری بالا در بافت تنفسی، باعث بیماریهایی مانند آزبستوز، سرطان ریه و مزوتلیوما میشوند.
جایگزینهای رایج آزبست در لنت ترمز کداماند؟
لنتهای نیمهفلزی (ترکیب فلز، مواد اصطکاکی و روانکنندهها)، سرامیکی (الیاف سرامیکی و چسبهای مقاوم) و آلی غیرآزبستی (ترکیبات گیاهی و آرامید) جایگزینهای رایج هستند. این مواد عملکرد مشابهی دارند، اما ایمنتر و سازگارتر با محیط زیستاند.
لنتهای بدون آزبست چه مزایایی دارند؟
لنتهای فاقد آزبست گرد و غبار کمتری تولید میکنند، ایمنتر برای سلامت انساناند، عمر بالایی دارند و در بسیاری موارد صدای کمتری ایجاد میکنند. همچنین این لنتها با قوانین جهانی ایمنی و محیط زیست سازگارتر هستند.
آیا برندهای داخلی لنت بدون آزبست تولید میکنند؟
بله، برندهایی مانند جهانلنت و اسپارتکس در ایران لنتهایی بدون آزبست تولید میکنند.
تیم تحریریه یدکیتو متشکل از کارشناسان و نویسندگان متخصص در حوزه قطعات یدکی خودروهای ایرانی و خارجی است. ما با تکیه بر دانش فنی و تجربه گسترده، مقالاتی دقیق و کاربردی برای شما آماده میکنیم. تمامی محتوای مجله یدکیتو تحت نظارت دقیق متخصصان صنعت خودرو بررسی و تأیید میشود تا اطلاعات قابل اعتماد و مفیدی در اختیارتان قرار گیرد. با یدکیتو، بهترین انتخابها را برای خودروی خود داشته باشید.